segunda-feira, 2 de janeiro de 2012

Géstios que son palabras criadoras

Miranda do Douro
Ye mui defícele, para quien bibe nua cidade, tener l’ouportunidade de formar ua ambuça, esse géstio que ajunta las manos abiertas i queda a meicamino antre las manos apartadas i las manos puostas de quien reza. Para que habie de se fazer ua ambuça nua cultura ourbana adonde muita cousa fuora de nós yá sustituiu las manos a mais i a maior? L’ambuça ye un géstio de cultura de l cuorpo que mos pon diretamente an relaçon cula natureza sin percisar d’atermediairos i la cultura ourbana assenta nua natureza que yá nun ye natural, mas criada al modo para eilha. Cuido mesmo que será un de ls géstios a que poderiemos chamar fundadores de la nuossa houmanidade, aqueilhes géstios que cuntrebuírun para que, hai miles i miles ou talbeç milhones d’anhos, deixáramos de andar an quatro patas i passássemos a ousar solo dues, culas manos lhibres para outras cousas. Assi, puode dezir-se que l’ambuça ye un géstio lhibartador, criador. Dende la cuntradiçon: se esse géstio serbiu para mos lhibartar, cumo ye que, nua cibelizaçon ourbana que ye cunsidrada la mais abançada, yá nun tenemos percison del? Se quiero agarrar ua fuolha, ajunto dous dedos cumo uas tanazes; se agarro un lhibro, stendo-lo an riba la mano abierta cumo ua mesa; uso las manos para me bestir, para quemer, para sacar l denheiro dua caixa eiletrónica, para ampurrar ua puorta, you sei alhá, miles de géstios feitos culas manos i que nien dou por eilhes. Mas ye mui ralo que un desses géstios seia ua ambuça. Talbeç solo indo als jogos de ls ninos, an sues custruçones d’arena i tierra, inda seia possible achar esse géstio cula sue frescura oureginal, ua fuorça criadora i streformadora.
Ua “ambuça”, an mirandés, ye la concha de las dues manos juntas i, tamien, la quantidade de algo que cabe nas dues manos abiertas an concha. La palabra pertuesa “embuçar” e outros deribados de “embuço”, que ye la parte de l capote que sirbe para tapar la cara, nada ténen que ber cula nuossa ambuça, sendo tamien defrente la sue ourige. Ambuça ye ua palabra lhionesa.
Pauliteiros
Quando queremos buer auga sin ser de boca, ajuntamos la manos an ambuça i anchimos-las d’auga; quando queremos agarrar algo an quantidade mais grande que un punho, ousamos l’ambuça, etc. Assi, l’ambuça ye ua medida, hoije sustituída por ciertas cousas cumo copos. Por esso, esta palabra trai-mos a l’eideia outras palabras que méten partes de l cuorpo ou de la roupa que se biste ou outras cousas que fázen parte de l nuosso die a die, a serbir cumo medida. Antre las muitas que hai, deixo aqui uas poucas: ua barriga (abrie-se la camisa i metien-se alhá las cousas), un punho, ua manada, ua mano, ua regaçada, un mandil, un bolso, un gorro, un chapéu, un caldo (de frajones), ua panela (de patatas), un bucho/buchico (d’auga), un manhuço.
Talbeç, ne ls dies d’hoije, l mais amportante sustituto de l’ambuça seia l saco de plástico, assi a modo ua ambuça de fotar fuora, mas que altarou an muito las nuossas maneiras de star i de pensar. Sin querer, las cousas que ousamos ban demudando ls nuossos géstios i ban-mos demudando a nós i a la nuossa maneira de pensar. Yá nun mos chega l’ambuça, medida de nós mesmos para nós mesmos, que yá nun mos chega l cuorpo. Ampecemos por ousar l cuorpo para subertir a la natureza, mas fumos eibeluindo para alhá de l cuorpo, arrepassando siempre las sues lhemitaçones: cheguemos a belocidades para alhá las piernas, bolemos sin percison d’alas, criemos máquinas de fuorça para alhá ls braços i por ende alantre, nua cibelizaçon que se mide muito pul modo cumo bai sendo capaç d’arrepassar la pequenheç de l nuosso cuorpo. Até ls Jogos Oulímpicos, solo ousando l cuorpo, son un modo eilhemitado de lo lhebar a sous lhemites, até aqueilha raia an que l cuorpo yá s’arrepassou a el mesmo sin deixar de ser cuorpo, até aquel punto adonde cuorpo i sprito puoden fazer ua sola eisséncia ancorporal i corporizada al mesmo tiempo. Fui nessa lharga caminada, nun sabemos bien adonde, que teneremos perdido géstios tan hounestos cumo fazer ua ambuça. Lhembrá-los puode ser assi cumo tornar a nós mesmos, tornar a la caminada que mos trouxo até al que somos hoije, reponer l anquelíbrio de que solo las palabras fundadoras son capazes.
Capas de Honra
Lhembra-se-me dua beç, ende por 1957/58, tenerie you siete ou uito anhos, bieno un primo miu (hoije cuido que ye un de ls poucos ferradores que inda hai pula Tierra de Miranda, mui sabido de todo l que tenga a ber cun animales) de ser suldado na Índia que, nesses tiempos, le chamában Stado Pertués de la Índia. Chegou i fui-se a bejitar la famílha i tamien fui a ber a miu pai. Staba you solico an casa i nunca lo habie bido. Assi i todo, dou-me cinco crouas, criando-me un grande porblema pus nun sabie l que habie de fazer cun esse denheiro todo. You sabie que era muito mas nun tenie eideia de quanto balerie, trocado por cousas. Fui-me an ca de tiu Rechas que era l soto mais acerca de la mie rue i era siempre alhá que iba a mercar ua croua de cigarros de cabeça atada para miu pai. Cheguei al soto i ancandilei-me cun uas almeixinas amarielhas que l tiu tenie alhá, nua altura an que inda era algo cedo para haber fruita puli – i naquel tiempo fruita era cousa que se bie mui ralamente. Amostrei-le l denheiro al tiu i dixe-le que querie alméixinas. “I anton adonde quieres lhebar las alméixinas?”, preguntou-me. You pus las manos an ambuça i dixe-le: “Eiqui”. L tiu riu-se i dixo-me que l melhor era ir a saber dua cesta. Que nó, nun era perciso, que l’ambuça bundaba, respundi-le. Anchiu-me la gorrica i la camisa de ls dous lhados i l’ambuça bien acoquelhada. Serien ende las diez ou onze de la manhana i inda nun era meidie yá habie dado cuonta de las alméixinas todas. Stá bien de ber que agarrei ua sfuira para uito dies, rezon porque nunca mais se me squecírun aqueilhas alméixinas, nin de cumo era pequeinha l’ambuça para ciertas cousas. Lhembra-se-me tamien de haber pensado que tiu Rechas se quedara a fazer caçuada de mi por you nun saber bien l balor de l denheiro.
Palabras cumo ambuça inda dan sentido a ua cierta maneira de poner las manos, nua cadena que mos ata al nuosso crecer cumo homes. Anque la cibelizaçon ourbana de hoije yá nun le deia muito balor a géstios cumo ls que sírben para formar ua ambuça, nun mos podemos squecer destes géstios fundadores de nós mesmos. I las palabras que dan nome a esses géstios partecípan de l mistério i de la fuorça de las nuossas ouriges, son ua eitapa ne l camino an que inda solo éramos homo erectus. Palabras, cumo ambuça, que stan associadas a géstios criadores, partecípan de la fuorça i de la magie daqueilhas mesmas palabras cun que Dius criou l mundo. Antes deste, diç l Géneses, solo habie Dius i, antre Dius i l mundo a criar, solo habie las palabras cun que criou l mundo, dezindo-lo. Assi, guardar las palabras, ye guardar la fuorça cun que criemos l mundo i nunca sabemos quando bamos a percisar deilhas outra beç.

18 de Febreiro de 2005
Amadeu Ferreira
        
in: Trás-os-Montes e Alto Douro, Mosaico de Ciência e Cultura (2011)

                                                                                                                  
O Autor

Amadeu Ferreira
Amadeu Ferreira (n. 1950), natural de Sendim, concelho de Miranda do Douro. É Vice-Presidente da Comissão do Mercado de Valores Mobiliários (CMVM), Presidente da ALM - Associaçon de Lhéngua Mirandesa, professor convidado na Faculdade de Direito da Universidade Nova de Lisboa. Publicou uma vasta obra com o nome próprio (Homicídio Privilegiado, Almedina (1992); Valores Mobiliários Escriturais. Um Novo Modo de Representação e Circulação de Direitos, Almedina, 1997; Tempo de Fogo (romance), Editora Âncora (no prelo), 2011, entre outras) e com os pseudónimos Fracisco Niebro (www.sendim.net; http://queloquios.blogspot.com/; http://queloquios.blogspot.com/ ), Marcus Miranda (http://lhengua.blogspot.com), FonsoRoixo (L Purmeirolhibro de Bersos de FonsoRoixo (quadras a bulto), ed. Zéfiro, 2009). Traduziu, entre outras obras: Asterix, l Goulés, ASA, 2005 (em colaboração);L Galaton, ASA, 2007(em colaboração); Mirandés, StóriaduaLhéngua i dunPobo, de José Ruy,Âncora Editora, 2009, obra de que teve a orientação científica; Ls Lusíadas, Editora Âncora, 2010; L Mais Alto Cantar de Salomon, Ed. Zéfiro (no prelo), 2011. Nos blogues http://lhengua.blogspot.com e em http://fracisconiebro.wordpress.com tem vindo a publicar com regularidade textos literários de vária natureza e traduções, desde 2007. Publicou centenas de crónicas em mirandês, contos e estudos sobre a língua e a cultura mirandesas. Tem em curso de publicação, com José Pedro Ferreira, um Dicionário de Mirandés-Pertués.

Sem comentários:

Enviar um comentário

As Lições da História

         https://www.editoraself.pt/product/as-licoes-da-historia/